Το υπερικό αποτελεί ένα φυτό-πρότυπο
Φύεται σε όλες τις εύκρατες περιοχές του κόσμου και απουσιάζει μόνο
από ερήμους, τροπικές και αρκτικές περιοχές. Κατά συνέπεια δίνεται η
ευκαιρία να διερευνήσωμε εάν υπάρχουν θεραπευτικές συγκλίσεις ανάμεσα
στις τόσες διαφορετικές τοπικές παραδώσεις.
Η ονομασίες του φυτού εμπεριέχουν τόσο θρησκευτικό-μαγικό υπόβαθρο
(πχ st Johns Wort, devil’s clow) όσο και απευθείας θεραπευτικό (πχ
βαλσαμόχορτο)
Το φυτό έχει ξεχωριστή θέση στις θρησκευτικές δοξασίες των λαών από
την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες
τεκμηρίωσης πιθανών φαρμακολογικών ιδιοτήτων (οι ιερείς και οι
σαμάνοι χρησιμοποιούν συχνά θεϊκά-θαυματουργά φυτά)
υπάρχουν άφθονα γραπτά κείμενα για το φυτό από την αρχαιότητα μέχρι
σήμερα, προφορικές και γραπτές παραδώσεις
αρκετές από τις υπάρχουσες παγκόσμια προφορικές παραδώσεις που
έχουν καταγραφθεί προέρχονται από σχετικά απομονωμένους πληθυσμούς
(πχ κανάρια νησιά, ή στην Ελλάδα οι κάτοικοι των ορεινών χωριών της
Ηπείρου) γεγονός που βοηθά στην βαθμονόμηση της κλίμακας διασποράς
των διαφορετικών θεραπευτικών χρήσεων του φυτού.
Στην Ελλάδα τα είδη του υπερικού χρησιμοποιούνται ως υλικό επένδυσης ή κάλυψης
κοφινιών, στην κλάδωση του μεταξοσκώληκα, στην ξήρανση των σύκων. Στη
Θεσσαλία χρησιμοποιείται στην κατασκευή σκουπών για τα αλώνια (Φουκάλι).
Επίσης στη Σάμο, παλαιότερα όταν δεν έκαναν θειάφωση στα κρασοβάρελα, τα
επάλειφαν με ένα είδος υπερικού (καλοκρασάς).
Η ονομασία που επικράτησε κατά τους αρχαίους χρόνους ήταν η «υπερεικόν» Ανδρόσαιμον, Χαμαίπιτυς, Ασκυρον, Κόριον
η οποία με τη σειρά της παραλήφθηκε από τους Λατίνους ως Hypericum. Η ονομασία
αυτή έχει θρησκευτική προέλευση διότι οι αρχαίοι Έλληνες διακοσμούσαν με αυτό
τα θρησκευτικά τους είδωλα. Με τον τρόπο αυτό πίστευαν ότι θα προστατευτούν από
τα δαιμονικά πνεύματα διότι ήταν πολύ μισητό από αυτά.
< υπερ > + < εικών > Το φυτό είναι υπεράνω της εικόνας [ φάντασμα, δαίμονας ]
Η ονομασία προέρχεται από το κάψιμο των
μπουκέτων του φυτού που είχαν
χρησιμοποιηθεί για να «τραβήξουν» το
«κακό» όλη την προηγούμενη χρονιά στις
φωτιές κατά τη μνήμη του αποκεφαλισμού
του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή (στο θερινό
ηλιοστάσιο), ώστε να καεί μαζί τους και το
«κακό» που έχουν «προσροφήσει»
(Bruneton 2002).
Σύμφωνα με άλλες απόψεις, σχετίζεται με
τις κόκκινες κηλίδες που εμφανίζονται στα
φύλλα του εκείνη την περίοδο και που
συμβολίζουν το αίμα του αγίου, ή με το ότι
ο άγιος εμφανιζόταν στον ύπνο όποιου
κοιμόταν μ’ ένα τμήμα του φυτού κάτω
από το μαξιλάρι του και τον ευλογούσε
(Brown 1996).
Το ρόλο του «δαίμονα» της αρχαίας
Ελληνικής θρησκείας τον παρέλαβε ο
διάβολος στο Χριστιανισμό. Κατά τη
διάρκεια του μεσαίωνα θεωρούταν ότι η
χρήση του βοτάνου απομακρύνει τα
δαιμόνια. Το φυτό χρησιμοποιούταν κατά
κόρο σε μαγικές τελετουργίες γι αυτό και
έλαβε τα αντίστοιχα ονόματα
Ονομασίες του Hypericum perforatum που σχετίζονται
με τις θεραπευτικές του ιδιότητες και τη βοτανική του περιγραφή.
Σε αντίθεση με τα θρησκευτικής –μαγικής προέλευσης ονόματα του Hypericum, οι
περισσότερες θεραπευτικού τύπου λαϊκές ονομασίες του φυτού παραπέμπουν στην
εξωτερική του χρήση για την αντιμετώπιση των πληγών.
Η λέξη βαλσαμώνω σύμφωνα με τον Ρηγάτο σημαίνει ταριχεύω, και προέρχεται από
τη χρήση ρητινών και αρωμάτων που είχαν την ιδιότητα να αναστέλλουν ή να
επιβραδύνουν δραματικά τη διαδικασία της σήψης. Έτσι, στο υπερικό λόγω της
αντισηπτικής και της επουλωτικής δράσης του δόθηκε από το λαό το όνομα
βαλσαμόχορτο. Στην πορεία των αιώνων η λέξη απέκτησε την έννοια του
ανακουφίζω (βαλσάμωσε μου την πληγή….).
Όσον αφορά την ονοματολογία του φυτού που σχετίζεται με τη βοτανική του
περιγραφή, παρατηρούμε ότι είναι επίσης επηρεασμένη από μαγικές-θρησκευτικές
παραδόσεις που όπως είδαμε εντάσσονται στη σφαίρα της ψυχικής υγείας
Βαλσαμόχορτο
• Λειχηνόχορτο
• Amber touch and heal, Wundskraut
(βότανο των πληγών)
• Frauenkraut (βότανο των γυναικών)
Η ελληνική ονομασία Βάλσαμο ή
Βαλσαμόχορτο σχετίζεται με την
επουλωτική δράση του H.perforatum,
Toute-saine ή Toutsan του H.
androsaemum που σημαίνει «πανάκεια»,
πηγάζει από τη χρήση του φυτού για
κακώσεις & φλεγμονές
Loecherkraut
• mille pertuis (χίλια ανοίγματα)
• herbe aux mille troux (βότανο με τις χίλιες τρύπες)
Γερμανική παράδοση σύμφωνα με την
οποία ο διάβολος ήταν τόσο οργισμένος με
το φυτό λόγω των ισχυρών δυνάμεών του,
που πήρε μία βελόνη και τρύπησε τα
φύλλα. Το φυτό όμως ήταν τόσο δυνατό
που ακόμη και αυτό άντεξε και μέχρι και
σήμερα εμφανίζει τις ‘τρύπες’ αυτές.
Το ειδικό όνομα του είδους (perforatum)
οφείλεται στις πολυάριθμες κηλίδες των
φύλλων του που, όταν παρατηρούνται
αντίθετα στο φως, τα κάνουν να δείχνουν
διάτρητα.
σπαθόχορτο
Οφείλεται στο σχήμα των φύλλων του
Οι γραπτές παραδόσεις για τη θεραπευτική χρήση του Hypericum
Πρωτοπόροι στην καταγραφή αυτή ήταν οι αρχαίοι Έλληνες, ακολουθούμενοι από
τους Ρωμαίους.
Ιπποκράτης
Αναλγητικό σε περιπτώσεις ρήξης πνευμονικής αρτηρίας
Περί Νούσων
Αναλγητικό σε περιπτώσεις λυγγώδους πυρετού
Περί Νούσων
Ψυκτικό (ο χυμός του). Περί Διαίτης
Διουρητικό Περί ύλης Ιατρικής
Εμμηναγωγό Περί ύλης Ιατρικής
Στην αντιμετώπιση της ισχιαλγίας (τα σπέρματά του πινόμενα για 40 ημέρες)
Περί Απλών Φαρμάκων
Αντιπυρετικό. Περί Διαίτης
Διοσκουρίδης
τα σπέρματά του μαζί με τα φύλλα καταπλασσόμενα θεραπεύουν τα εγκαύματα .
Περί Ύλης Ιατρικής
Κατά του τεταρταίου πυρετού (όταν πίνεται με οίνο).
Περί ύλης Ιατρικής
Αντίδοτο σε δηλητηριώδη δαγκώματα. Περί Ύλης Ιατρικής,
Διουρητικό, ξηραντικό, εμμηναγωγό, κατά των εγκαυμάτων, στην
αντιμετώπιση της ισχιαλγίας .
Περί Κράσεως και Δυνάμεως των απλών Φαρμάκω
Γαληνό
Αναφέρεται η εσωτερική χρήση για τη θεραπεία του ίκτερου.
Μεταγενέστερα, κατά τον 4° αιώνα, ο Οριβάσιος
επαναλαμβάνει τις παραπάνω χρήσεις
του υπερικού.
(Ψευδο-Γαληνός) Περί Ευπορίστων
Πλίνιο
Αντιδιαρροϊκό, βελτιωτικό της ροή των ούρων και στην αντιμετώπιση των
προβλημάτων της κύστης. Historiae naturali
Λίστα της Ιατρικής σχολής του Παν/μίου του Salento (Κ. Ιταλία, 13 ος αιώνας)
Αναφέρεται στο υπερικό σαν herba demonis fuga-ένα βότανο που διώχνει το διάβολο.
Συμπεριλαμβάνεται Το έλαιο που παρασκευάζεται από τα άνθη του
Hypericum
Angelo Sala
Διατύπωσε την άποψη ότι το υπερικό θεραπεύει ασθένειες της
φαντασίας, μελαγχολίες, άγχος και διαταραχές της νόησης Ανέφερε ότι
"Το υπερικό θεραπεύει αυτές τις διαταραχές αστραπιαία".
Gerard
Ανέφερε ότι η χρήση του σαν αλοιφή για πληγές, καψίματα, έλκη και
τσιμπήματα-δαγκώματα είναι συγκριτικά η πιο αποτελεσματική σε
σχέση με οποιαδήποτε άλλη δρόγη.
Ελλάδα
Στη θεραπεία του έλκους. Αναφέρονται επίσης η χρήση αφεψημάτων του
H. perforatum κατά της ελονοσίας, καταπλασμάτων του H. androsaemum
ως επουλωτικό και για διάλυση φλυκταινών στη Β. Ελλάδα, καθως και η χρήση του στην
αντιμετώπιση του έρπητα ζωστήρα, της διάρροιας, του κοκίτη, της δυσεντερίας, κθως και της
«υστερίας»
Β. Αμερική (ινδιάνοι)
για τη θεραπεία της φυματίωσης κι άλλων αναπνευστικών προβλημάτων.
Κανάρια Νησιά
Στην παραδοσιακή θεραπευτική των Καναρίων νήσων τα άνθη, τα φύλλα και οι καρποί των
τοπικών ειδών (H. canariense, H. glandulosum, H. Reflexum ,H. grandifolium) χρησιμοποιούνται
στην παρασκευή εγχυμάτων για ανθελμινθική, διουρητική, επουλωτική, ηρεμιστική και
αντικαταθλιπτική χρήση (Prado 2002).
Βραζιλία
Το H.Braziliense χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή βραζιλιάνικη θεραπευτική ως
διεγερτικό και αντισπασμωδικό (Mendes 2002).
